|
Sancti Stephani primi regis Hungariae de regum preaceptis decemad Sanctum Emericus ducem
PRAEFATIO,
in qua hortatur ducem ad capessenda paterna monita et
praecepta.
In nomine sanctae Trinitatis et individuae Unitatis.
§. 1. Cum cuncta Dei nutu condita suaque evidentissima
praeordinatione disposita, tam in amplitudine coeli, quam in istis amplissimis
terrarum climatibus, ratione intelligentiae funditus sentiam vigere atque
subsistere ; cumque affatim universa huius vitae utilitati dignitatique gratia
Dei concessa, scilicet regna, consulatus, ducatus, comitatus, pontificatus,
ceterasque dignitates, partim divinis praeceptis atque institutis, partim
legalibus, partim iuridicis, partim civilibus iurisdictionibus ac nobiliorum
aetateque provectorum consiliis, suasionibus regi, defendi, dividi, coaduniri
videam ; et cum omnes ordines ubique terrarum, cuiuscunque sint
dignitatis, non solum satellitibus, amicis, servis praecipere, consulere,
suadere, sed etiam filiis, pro certo sciam : tunc me
non piget, fili amabilissime hac vita
comite, tibi documenta, praecepta, consilia et suasiones parare, quibus tuae
vitae mores tibique subiectorum exornes, quando summa concedente potentia post
me regnabis.
§. 2. Te autem studiose adhibita audientia, patris praecepta juxta
divinae sapientiae suasum condecet observare, dicentis per os Salamon.is : Audi fili mi, patris tui disciplinam, et ne dimittas
legem matris tuae, ut addatur gratia capiti tuo et multiplicentur tibi anni
vitae tuae. Ex hac ergo sententia animadvertere poteris :
si ea, quae paterna pietate tibi praecipio, contempseris, quod absit, quod
amplius amicus Dei et hominum non eris.
§ 3. Audi vero inobedientium praevaricatorum praecepti casum et
praecipitum. Adam quidem, quem dominus conditor totiusque creaturae plasmator
ad suam formavit similitudinem, eumque universalis fecit haeredem dignitatis,
vinculum fregit praeceptorum, statimque dignitatem, sublimitatem ac mansionem
paradisi perdidit.
§. 4. Antiquus quoque populus a Deo electus et dilectus, quia
ligamina mandatorum digitis Dei condita disiecit, idcirco diversis interiit modis : partem quidem terra deglutivit, partem quoque
exterminator mortificavit, et pars invicem se interfecit.
§. 5. Filius quoque Salamonis,l abiiciens
pacifica verba patris ac superbia elatus, minatus est populo percussiones
frameae pro mastigiis patris ; idcirco multa mala passus est in regno, ad
ultimum deiectus est.
§. 6. Hoc tibi ne accidat, obedi fili mihi! Puer es, deliciarum
vernula, pulvinaris accola, fotus educatusque in deliciis cunctis,
expeditionum, laboris, atque diversarum gentium incursionis expers, in quibus
ego iam fere totam meam contrivi aetatem.
§. 7. Iam tempus adest, in quo tibi non semper pulvinarium
mollities, quae te hebetem et delicatum reddant, adhibendae sunt, quod est
dissipatio virtutum et vitiorum fomentum atque contemptio mandatorum, sed
interdum asperitas tribuenda est, quae tuam intelligentiam ad ea, quae
praecipio, reddat attentam. His itaque praefatis, redeamus ad propositum.
PRAECEPTUM PRIMUM.
De observanda catholica fide.
Quoniam ad regalis dignitatis ordinem non oportet nisi fideles et
catholica fide imbutos accedere, idcirco sanctae fidei in nostris mandatis
primum dumus locum.
§. 1. In primis praecipio, consulo, suadeo, fili charissime
! si regalem cupis honestare coronam, ut fidem catholicam et apostolicam
tali diligentia et custodia conserves, ut omnibus tibi a Deo subiectis exemplum
praebeas, cunctique ecclesiastici viri merito te verum christianae professionis
nominent virum, sine qua, pro certo scias, christianus non diceris vel
ecclesiae filius.
§. 2. Qui enim false credunt vel fidem in bonis non implent et
ornant operibus, quia fides sine opere moritur, nec hic honesta regnant, nec in
aeterno regno vel corona participiant.
§. 3. Si vero scutum retines fidei, habes etiam galeam salutis. His
quidem armamentis contra invisibiles et visibiles legitime dimicare poteris
inimicos. Nam ait apostolusl: Non coronabitur, nisi qui legitime certaverit.
§. 4. Fides ergo, de qua loquor, haec est: ut patrem Deum
omnipotentem, factorem totius creaturae, et unigenitum eius filium, Dominum
nostrum Iesum, de Maria virgine angelo annunciante natum, et pro totius mundi
salute in crucis patibulo passum, et Spiritum Sanctum, qui per prophetas et
apostolos et evangelistas locutus est, unam deitatem perfectam, indissolubilem,
incontaminatam esse firmiter credas et sine omni ambiguitate teneas. Haec est
fides catholica, quam, sicut Athanasius dicit, nisi quis fideliter firmiterque
crediderit, salvus esse non poterit.
§. 5. Si aliquando infra
tuam inveniantur potentiam, quod absit, qui hanc collationem Sanctae Trinitatis
dividere vel minuere sive augere conabuntur, hos ipsos scias esse haeresiarchae
servos et non sanctae ecclesiae filios.
§. 6. Tales vero nec nutrias
nec defendas, ne tu etiam videaris amicus et fautor ;
huiusmodi enim viri, sanctae fidei filios omnino reddunt morbosos, et istam
novellam sanctae ecclesiae plebem miserabiliter destruunt ac etiam dissipabunt.
Hoc ne fiat, principaliter cura.
PRAECEPTUM SECUNDUM.
De ecclesia et continendo ecclesiastico statu.
In regali quidem palatio post fidem ecclesia secundum tenet locum,
a capite nostro, scilicet Christo, prius seminata, deinde per eius membra,
utique apostolos, sanctosque patres transplantata et firmiter aedificata atque
per totum orbem diffusa.
§. 1. Et quamvis semper novam pariat prolem, in certis tamen locis
quasi antiqua habetur. Haec autem, fili charissime !
in nostra monarchia adhuc quasi iuvenis et novella praedicatur, atque idcirco cautioribus
evidentioribusque eget custodibus, ne bonum, quod divina clementia per suam
immensam misericordiam nobis concessit immeritis, per tuam desidiam et
pigritiam atque negligentiam destruatur et annihiletur.
§. 2. Nam qui minuit aut foedat sanctae ecclesiae dignitatem, ille
Christi corpus mutilare nititur. Ipse enim dominus
dixit Petro, quem custodem magistrumque eidem posuit sanctae ecclesiae : Tu es
Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Se ipsum quidem
nominabat petram, verum non ligneam vel lapideam super se aedificatam ecclesiam
dixit, sed populum acquisitionis, gentem electam, divinam, gregem fide doctum,
baptismate lotum, chrismate unctum, sanctam super se aedificatam ecclesiam
dixit et appellat.
§. 3. Si quis infelix huius sanctae ecclesiae membra vel parvulos
scandalisat, iuxta evangelii praeceptum dignus est, ut mola suspendatur
asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris ;
id est : deiiciatur de potestatis dignitate et maneat extra ecclesiam iustorum
in illa mundiali miseria sicut ethnicus et publicanus.
§ 4. Ac per hoc, fili mi ! ferventi studio
debes invigilare in sancta ecclesia de die in diem, ut potius capiat augmentum,
quam detrimentum patiatur. Inde etiam in primis reges augusti dicebantur, quia
augebant ecclesiam.l Hoc et tu facias, ut tua corona
laudabilior, et vita beatior et prolixior habeatur.
PRAECEPTUM TERTIUM.
Episcopi nomenclatura, et de impendendo honore pontificibus.
Regium solium ornat ordo pontificum, ac per hoc in regali dignitate
tertium possident locum pontifices.
§. 1. Charissime fili ! seniores illos ita custodias, sicut oculorum
pupillas. Si illorum benevolentiam habebis, neminem adversariorum timebis.
Illis quidem te observantibus eris securis in omnibus ;
illorum precatio commendabit te omnipotenti Deo.
§. 2. Illos enim Deus humani generis constituit custodes, fecitque
speculatores animarum ac totius ecclesiasticae dignitatis, ae divini sacramenti
dispensatores et datores.
§. 3. Sine enim illis non
constituuntur reges nec principatus. Per illorum interventum delicta delentur
horninum. Si illos perfecte amas, te ipsum sine dubio sanas tuumque regnum
honorifice gubernas ; in manus enim illorum posita est
pote stas ligandi nos in peccatis et a peccatis solvendi.
§. 4. Testamentum enim sempiternum statuit Deus, eosque segregavit
ab hominibus, et sui nominis atque sanctitatis fecit participes et ab hominibus
interdixit reprehendendos esse. Per David deificum regem, nolite tangere
christos meos! etc. Ille autem tangit christos Dei, qui contra divinum atque
canonicum institutum sacri ordinis viros falsis criminibus foedat atque in
publicum protrahit ; quod te omnino, fili mi ! agere
prohibeo, si vis beatus vivere et tuum regnum honestare ;
quia in his rebus imprimis offenditur Deus.
§. 5. Si accidente casu,
culpa reprehensione digna super aliquem horum, de quibus sermo est, ceciderit,
quod absit, corripe eum ter, quater, inter te et ipsum solum, iuxta praeceptum
evangelii. Si tunc secreta renuerit audire monita, adhibenda sibi sunt publica,
secundum haec : Si te non audierit, dic ecclesiae. Nam
si tu hunc ordinem servabis, gloriosam tuam penitus exaltabis coronam.
PRAECEPTUM QUARTUM.
De merito honore principum et baronum.
Quartus decor regiminis est fidelitas, fortitudo, agilitas,
comitas, confidentia principum, baronum, comitum, militum, nobilium.
§. 1. Illi enim sunt regni propugnatores, defensores imbecillium,
expugnatores adversariorum, augmentatores monarchiarum.
§. 2. Illi tibi, fili mi !
sint patres et fratres.
§. 3.
Ex his vero neminem in servitutem redigas vel servum
nomines. Illi tibi militent, non serviant. Eorum omnibus sine ira et superbia
atque invidia, pacifice, humiliter, mansuete dominare ;
memoria retinens semper, quod omnes homines unius sunt con
ditionis, et quod nil elevat nisi humilitas, et nihil deiicit nisi
superbia et invidia.
§. 4. Si eris pacificus, tunc diceris rex et regis filius, atque
amaberis a cunctis militibus ; si iracundus, superbus,
invidus, impacificus, ac super comites et principes cervicem erexeris, sine
dubio fortitudo militum hebetudo erit regalium dignitatum, et alienis tradent
regnum tuum.
§. 5. Hoc timens, cum regula virtutum dirige vitam comitum, ut tua
dilectione angulati, semper regali dignitati adhaereant inoffensi, ut tuum regnum
per omnia sit pacificum.
PRAECEPTUM QUINTUM.
De servanda virtute patientiae et tribuendo iudicio.
Patientiae et iudicii observatio quinta regalis coronae est
ornatio.
§. 1. David rex atque propheta dicit : Deus
iudicium tuum regi da. Et idem alibi: Honor regis iudicium diligit. De
patientia Paulus apostolus loquitur : Patientes estote
ad omnes. Et Dominus in evangelio : In patientia
vestra possidebitis animas vestras.
§. 2.
Ad hoc tende fili mi ! Si vis regni habere honorem,
dilige iudicium ; si animam tuam possidere vis, esto
patiens.
§. 3. Quotiescunque fili clarissime !
causa digna iudicari ad te venerit vel aliquis capitalis sententiae reus, noli
impatienter portare vel cum iuramento firmare, illum punire; quod instabile et
fragile esse debet, quia stulta vota frangenda sunt ;
vel per te ipsum diiudicare, ne tua regalis dignitas usurpatione inferiorum
negotiorum foedetur ; sed potius huismodi negotium ad iudices mitte, quibus hoc
comissum est, quod ipsi secundum suam hoc discernant legem.
§. 4. Time esse iudex, gaude vero rex esse et nominari. Reges
patientes regnant, impatientes vero tyrannisant.
§ 5. Quando autem aliquid, quod tuae convenit ad iudicandum
dignitati, tibi venerit, cum patientia, misericordia sive miserantia hoc
iudica, ut tua corona laudabilis sit et decora.
PRAECEPTUM SEXTUM..
De acceptione exterorum et nutrimento hospitum.
In hospitibus et adventitiis viris tanta inest utilitas, ut digne
sexto in regalis dignitatis loco possit haberi.
§. 1. Unde imprimis romanum crevit imperium, romanique reges
sublimati fuerunt et gloriosi, nisi quod multi nobiles et sapientes es diversis
illuc confluebant partibus a Roma vero usdue hodie esset ancilla, nisi Aeneades
ipsam fecisset liberam.
§. 2. Sicut enim ex diversis partibus
provinciarum veniunt hospites, ita diversas linguas et consuetudines,
diversaque documenta et arma secum ducunt, quae omnia regiam ornant et
magnificant aulam, et perterritant exterorum arrogantiam.
§. 3.
Nam unius linguae uniusque moris regnum, imbecille et fragile est.
§. 4.
Propterea iubeo te, fili me ! ut bona voluntate illos
nutrias et honeste teneas, ut tecum libentius degant quam alibi habitent. Si
enim tu destruere, quod ego aedificavi, aut dissipare, quod congregavi
studueris, sine dubio maximum detrimentum tuum patietur regnum. Quod ne fiat,
tuum quotidie auge regnum, ut tua corona ab omnibus augusta habeatur.
PRAECEPTUM SEPTIMUM.
De magnitudine consilii.
In tribunalibus regum, consilium, sibi septimum vendicatl locum.
§. 1. Consilio enim constituuntur reges, gubernantur regna,
defenditur patria, componuntur proelia, sumitur victoria, propelluntur inimici,
appellantur amici, civitates construuntur et castra adversariorum destruuntur.
§. 2. Quando vero consiliis inest utilitas, nam a stultis et
arrogantibus ac mediocribus, ut mihi videtur, non valent componi viris, sed a
maioribus et melioribus, superioribusque ac honestissimis senioribus exprimi
debent et poliri.
§. 3. Idcirco, fili mi ! cum iuvenibus et
minus sapientibus noli consiliari aut de illis consilium quaerere, sed a
senioribus, quibus illud negotium propter aetatem et sapientiam sit aptum.l Nam consilia regum in praecordiis sapientum debent claudi,
non ventositate stultorum propagari.
§. 4. Si enim gradieris cum sapientibus, sapiens efficieris
; si versaris cum stultis, sociaberis illis ; fatente Spiritu Sancto per
Salamonem : Qui cum sapientibus graditur, sapientum erit amicus, nec stultorum
erit similis. Et David psallit : Cum sancto sanctus
eris, et cum viro innocente innocens eris, et cum electo electus eris, et cum
perverso perverteris.
§. 5. Ad hoc quidquid negotii unicuique convenit aetati, in hoc se
exerceat, scilicet iuvenes in armis, senatores in consiliis.
§. 6.
Omnino tamen iuvenes non sunt expellendi a consiliis. Quoties vero cum illis
consilium inibis, etiamsi sit habile, tamen semper ad maiores deferas, ut omnes
actus tuos norma sapientiae mensures.
PRAECEPTUM OCTAVUM.
Quod maiores imitari debeant et filii obedire parentibus.
Imitatio maiorum in regali dignitate octavum possidet locum.
§. 1. Regale ornamentum scito esse maximum :
sequi antecessores reges et honestos imitari parentes. Qui enim antecessorum
decreta spernit patrum, nec divinas procurat leges, peribit. Patres enim
idcirco sunt patres, ut nutriant filios ; ideoque sunt
filii, ut obediant patribus.
§. 2. Qui patri suo resistit, inimicus Dei existit. Omnes enim
inobedientes Deo sunt resistentes. Spiritus enim inobedientiae di-
spergit flores coronae. Inobedientia enim totius regni est
pestilentia.
§. 3. Propterea, fili charissime ! edicta
patris tui semper tibi sint promptuosa, ut prosperitas tua ubique regalibus
dirigatur habenis. Mores quidem meos, quos regali vides convenire dignitati,
sine vinculo totius ambiguitatis sequere ; grave enim
tibi est huius climatis tenere regnum, nisi imitator consuetudinis ante
regnantium exstiteris regum.
§. 4. Quis graecus regeret latinos graecis moribus? aut quis latinus
graecos latinis regeret moribus? Nullus.
Idcirco consuetudines sequere meas, ut inter tuos habearis praecipuus et inter
alienos laudabilis.
PRAECEPTUM NONUM.
Orandum esse, et quomodo.
Observatio orationis maxima acquisitio est regalis salutis, et ideo
nonum, et nonaria regiae dignitatis canit regula.
§. 1. Continua oratio est peccatorum ablutio et remissio. Tu autem
fili mi ! quotiescunque ad templum Dei curris, et Deum
adores,
cum Salamone filio regis, et ipse rex,
semper dicas : Emitte Domine sapientiam de sede magnitudinis tuae, ut mecum sit
et mecum laboret, ut sciam, quid acceptum sit coram te omni tempore. Et iterum : Domine pater et Deus vitae meae, ne derelinquas me
in cogitatu. maligno. Extollentiam oculorum ne dederis mihi, et desiderium
malignum averte a me Domine. Aufer a me concupiscentiam, et animo irreverenti
et infrunito ne tradas me Domine.
§. 2. Hac itaque oratione antiqui utebantur reges. Tu quoque hac
eadem utere, ut Deus cuncta vitia a te auferre dignetur, ut invictissimus rex a
cunctis nomineris.
§. 3. Ora etiam, ut desidiam et hebetudinem a te depellat et
supplementum omnium tibi tribuat virtutum, quibus visibiles et invisibiles
vincas inimicos, ut securus et expeditus ab omni incursione adversariorum, cum
omnibus tibi subiectis cursum aetatis tuae vitae cum pace possis finire.
PRAECEPTUM DECIMUM.
De pietate et misericordia ceteribusque virtutibus.
Modus virtutum ornat coronam regum et in praeceptis ponitur
decimus.
§. 1. Nam dominus virtutum ipse est rex
regum. Sicut ergo sui exercitus coelestis plenitudo in denis consistit choris,
sic tuae vitae conversatio in decem persistat mandatis.
§. 2. Oportet regem esse pium, misericordem, et ceteris virtutibus
imbutum et ornatum. Rex enim impietate et crudelitate foedatus, incassum sibi
vendicat nomen regis, quia tyrannus est dicendus.
§. 3. Ob hoc ergo, fili mi amabilissime, dulcedo cordis mei, spes
futurae sobolis ! precor, iubeo, ut per omnia et in
omnibus pietate fultus, non solum parentelae et cognationi, vel principibus, sive
ducibus, sive divitibus, seu vicinis et incolis sis propitius, verum etiam
extraneis et cunctis ad te venientibus. Nam opus pietatis ad summarn te ducit
beatitudinem.
§. 4. Sis misericors omnibus vim patientibus, semper illud Domini
in tuis praecor-
diis habens exemplum : Misericordiam volo
et non sacrif icium.
§. 5. Patiens esto ad omnes ; non tantum
potentes, sed etiam potestate carentes.
§. 6. Sis denique fortis, ne te prosperitas nimis elevet aut
adversitas deiiciat.
§. 7. Sis quoque humilis, ut
Deus te altum faciat hic et in futuro.
§. 8. Sis vero modestus, et ultra modum neminem
punias vel damnes.
§. 9. Sis mitis, ut nunquam iustitiae repugnes.
§. 10. Sis honestus, ut nunquam alicui spontaneum inferas dedecus.
§. 11. Sis pudicus, ut cunctos libidinis foetores, sicut stimulum
rnortis, evites.
§. 12. Haec omnia superius libata regalem componunt coronam, sine
quibus valet nullus hic regnare, nec ad aeternum pertingere regnum.
FINIS.
|