A tanév végén, még a ballagás előtt a végzős diákok kicsengetési kártyákat osztva kürtölik szét a nagyvilágnak, hogy befejezték középiskolai tanulmányaikat. A tanulás időfolyamában e kis kártya jelzi, hogy életükben egy szakasz lezárult. Eme személyes dokumentum többnyire a kicsengetési ünnepségre való meghívó szerepét tölti be, életre kel a rokonok, ismerősök és jó barátok kezében. A diákok ezzel a gesztussal még az érettségi vizsgák előtt adják tanúbizonyságát, hogy fel vannak készülve az újabb út keresésére, egy más, egy kötelességtudóbb életformára.
A kicsengetési kártya a készítők számára legfontosabb adatokat tartalmazza: a végzős diákok és tanáraik névsorát, idézeteket, valamint 1975-től a kisegítő személyzet neveit, illetve 1990 után ezeknek a személyeknek a munkáját köszönő néhány sort.
A dizájn, a forma főleg az utóbbi esztendőkben szinte mindig más. De már megszületésüktől kezdődően sokat változtak. Impériumváltások, a különböző politikai rendszerek ideológiája határozta meg jellegüket.
Hová lesznek a kicsengetési kártyák? Legjobb esetben egy kis fiókban meglapulva várják a visszaemlékezés óráit. Sokan közülünk el sem hinnék, hogy bizony a kommunista diktatúra szúrós szemmel figyelte e kis meghívók szövegeinek tartalmát.
Történeti háttér
A kicsengetési kártyák készítésének, küldésének divatja összefügg a 19. századi polgárosodással. Az iskolai búcsúünnepélyek megrendezése, a ceremóniák időnkénti finomítása kialakította az oktatási intézmények falai közötti ballagási szokásokat. A ballagási ünnepség szokása magyar közegben Selmecbányáról indult az 1870-es években, de az országban igazából a 20. század elejére vált általánossá. Valószínű, hogy a végzősök tablóinak elkészítése sarkallta arra a szervezőket, hogy legyen személyre szóló meghívó is mellette. Valahogy így indult útjára a kicsengetési kártyák élete.
Bara Béla, a Márton Áron Főgimnázium egykori diákja elmondta, hogy az 1940-es esztendőben iskolánkban, amikor Észak-Erdély visszakerült Magyarországhoz, létezett kicsengetési kártya. Hogy a két világháború között vagy azelőtt létezett-e, nem tudom bizonyítani, bár egyes idős gimnáziumi diákok, ismerősök emlékében úgy él, hogy voltak.
1947-ig, az átmeneti korszakban a kicsengetési kártyák sorsa nem ismeretes, de Szőcs János csíkszeredai muzeológus és történész, az iskola volt diákja emlékszik, hogy abban az időszakban is léteztek.
1948-ban Romániában a kommunista hatalom az iskolák államosítása után rendelettel szabályozott minden egyes ünnepséget. Az előre megírt forgatókönyv szerint folyhatott le egy ballagási ünnepség is. A kicsengetési kártyán föltétlenül szerepelnie kellett a párt főtitkára beszédéből egy „nagy igazságnak” a jövő nemzedékre vonatkozóan. Sok esetben 1949 után a névsorba nem kerülhetett be a hatalom számára nem kívánatos szülők gyerekeinek neve. Az idő előrehaladtával egyre jobban szigorították a kicsengetési kártyák formáját (a dizájnját), és ellenőrizték tartalmukat. Főleg a nyolcvanas években nem volt szabad rajta egy fikarcnyi üres részt sem hagyni, ahol a diák saját anyanyelvén is el tudott volna búcsúzni iskolájától.
Természetesen a tinédzserek leleményességét még ez a határozat sem tudta korlátozni. Hiszen a kicsengetési kártyába lehetett plusz lapot tenni vagy fényképet, ahová vagy aminek a hátára azt írt a végzős, amit éppen akart.
1988 tavaszától először csak román nyelven engedélyezték, aztán meggondolva magukat, betiltották a kicsengetési kártyákat (az áprilisi magyar húsvét után). Történt ez akkor, amikor fakultatív lett az országban a magyar nyelv és irodalom tanítása, és egységesen a román lett az oktatás nyelve. A szünetekben tilos volt magyarul beszélni. Többek között eme erőszakos románosítás ellen szólalt fel Sütő András erdélyi magyar író 1988-ban, Vincze Jánoshoz, a Magyar Nemzetiségű Dolgozók Országos Tanácsa alelnökéhez írt levelében.
Az 1988-as és 1989-es esztendőkben a kártyák betiltásuk ellenére is folytatták saját útjukat. Szabó László 1988-ban végzett diák, jelenleg a Márton Áron Főgimnázium filozófiatanára mesélte, hogy abban az esztendőben ők házilag készített kártyákat osztogattak. Mindenki, ahogy feltalálta magát, képességei és ízlése szerint tervezte és valósította meg a kártyáját. Előnye talán annyi volt ennek, hogy legalább nem kellett gondolkozniuk azon, hogy megfelel-e annak a politikának, amelyben éltek, és lehetett magyarul szerkeszteni (írni) az egészet. A kisebbik rossz, hogy nem volt egy egységes kártya.
Az 1989-es rendszerváltás után a kártyák újból megjelenhettek, és töretlenül folytatják útjukat a magyar iskolákban is. Sőt mára már ballagási kártyák születnek az alsó tagozatosoknak, helyenként az óvodásoknak is.
Kicsengetési kártyákhoz fűződő történetek gimnáziumunkban
A Márton Áron Főgimnázium nem akármilyen iskola, hiszen kétszer is „nagy bajba kerültek” a kicsengetési kártyák miatt a végzősök és tanáraik. Bara Béla, gimnáziumunk 1948-ban végzett diákja számolt be arról a feszültségről és következményeiről, amelyet évfolyamukban a kicsengetési kártya okozott, illetve amelyet annak ürügyén gerjesztettek. Az akkor még Csíkszeredai Katolikus Főgimnáziumnak nevezett iskola diákjai ballagási meghívójukra egy Juhász Gyula-idézetet választottak. A kártyán ez állt:
„… Az éveket, a messze, messze szálló
Szép éveket, Uram, ki hozza vissza?...”
BÚCSÚZUNK!
A csíkszeredai R. K. Főgimnázium
VIII. osztályának ballagási emlékére
Csíkszereda, 1948 június hó
Az idézet hallatán sok mindenre lehet gondolni. Valószínűleg volt benne egy kis vágyódás a múlt iránt, de nemcsak az eltelt gyerekkor és diákévek iránt, hanem utalás a régi szép időkre, az akkor még közelmúltra, az 1940-1944-es időszakra, amikor Észak-Erdély újból Magyarország része volt. Az igazi értelme még ennél is egyszerűbb, és azt hiszem, nem szorul semmiféle magyarázatra, ha az egyre erősödő kommunista rendszerre gondolunk. Viszont a gimnázium egykori magyartanára, Marosi Sándor nem éppen így gondolta, mást olvasott ki az idézetből. Innen származott a baj. A tanár elvtárs igazából Gyergyószentmiklóson tanított, de pártbéli tevékenysége végett (aktivista, agitátor, provokátor stb.), hogy egy kicsit megnevelje a csíkszeredai ifjúságot, egy óra erejéig magyart taníthatott a gimnázium falai között, úgymond azért, hogy megszabadítsa diákjait a papi reakció „félrenevelésétől”. Véleményét nagy dobra verte, az akkori Romániai Magyar Szó napilap hasábjain jelentette meg. Íme, a cikk:
Nyílt levél a csíkszeredai katólikus főgimnázium diákjaihoz
Elküldtétek nekem is a szokásos ballagási „kártyát”. Őszintén szólva, nagyon elkeserített. Ma, amikor az egész ország ifjúsága az újjáépítés ütemes dalait zengi, ti csíkszeredai ifjak ballagási meghívótokra korszerűtlen idézetet irtok: „AZ ÉVEKET, A MESSZESZÁLLO SZÉP ÉVEKET, URAM, KI HOZZA VISSZA?” Bizony soha senki vissza nem hozza, Azokat a „szép” éveket, amikor úri betyárok, félrevezetett és másokat félrevezető értelmiségiek földesurak és bankárok, iparmágnások fegyverrel és korbáccsal, csellel és fondorlattal nyomták el a dolgozó tömeget, butították a tanulékony kisembereket. Ezeket az éveket soha senki nem hozza vissza. A néptömegek megakadályozzák visszatértüket. A ballagási idézet ellenben nagyon jellemző viszonyaitokra, csíkszeredai római katólikus diákok. Nem rátok jellemző hiszen ti tanítványok vagytok, hanem taníttatásotok szellemére, sugalmazóitokra. Azokra, akik visszafelé nézni tanítanak, akik álszékelyes karakánsággal egy félkupa bor mellett igyekeznek visszasiratni veletek a soha vissza nem térő, népeink szempontjából zord időket. A polgári rohadtság, az ernyedtség az építő szándék hiánya, a jövő tagadása jellemzi ezt a ballagási idézetet. Új ember alakul ki a társadalomban, Népköztársaságunknak újszellemű értelmiségiekre van szüksége s ti, csíkszeredai ifjak nem akarnátok-e igényt tartani arra a nagyszerű szerepre, amely ebben a Népköztársaságban rátok vár? Miért nem vettetek idézetet Petőfi Sándor költeményéből, a „Csalogányok és Pacsirták” című versből? A nagy költő a csalogányokat az alkony madarainak nevezi. Daluk szomorú, ernyedt, haláltsugalmazó: hattyúdal. Az uj világnak pacsirtákra van szüksége, friss, lendületes dal kell áthassa a hajnalodó világot. Reméljük, hogy iskoláitokban is elnémul jövőre már a hattyúdal, Hogyne reméljük, Amikor Albert Antal VIII. osztályos társatok, aki parasztfiú kártyátok hátlapjára ezt az idézetet írta fel: „NEM HAL MEG, KI MILLIÓKRA KÖLTI DÚS ÉLETE KINCSÉT”. Neki van igaza. Neki, aki egyik tagja az új élet letéteményeseinek, a városi és falusi dolgozóknak, a haladó szellemű értelmiségieknek.
MAROSI SÁNDOR
* * *
Az újságcikk hatása nem múlt el következmény nélkül. A gimnázium végzős diákjainak a Gyergyószentmiklósi Állami Főgimnáziumban (ma Salamon Ernő Elméleti Líceum) kellett érettségizniük, ahol a jelöltek közel felét szándékosan elvágták. Az megbuktatottak többsége a Kézdiváserhelyen megrendezett pótérettségin ment át. Ebben az esztendőben változott meg iskolánk neve is. Valami „ütősebbet”, a korszaknak megfelelőt választottak: Magyar tannyelvű Vegyes Líceum. Marosi elvtárs, aki jól megírta a magáét, hogy a diákok visszasírják a múltat, buzgó tevékenysége közben idővel elhagyta az országot, és Amerikába disszidált.
Az írásában említett Albert Antal csíkdánfalvi születésű. Szülei jómódúak voltak. Apja elismert takácsmester volt. A második világégés után a család eladva mindenét ki akart települni Magyarországra. Közel kétévnyi, a határnál való vesztegelés után visszajöttek szülőföldjükre, immáron szegényen. Antal a szegénységnek köszönhetően szerencsés lett. A gimnázium elvégzése után a Magyar Népi Szövetség bukaresti központjában dolgozott, majd a „Nagy Szovjetunióba” kerülve történelmet tanult a szaratovi egyetemen, ahol történelemtanári diplomát szerzett. Tanulmányait 1959-ben a bukaresti Ştefan Gheorghiu Társadalomtudományi Akadémián teljesítette ki. 1959-1968 között az Előre (volt Romániai Magyar Szó) főszerkesztő-helyettese, majd 1984-ig a Hargita napilap főszerkesztője, később újságírója lett. Ő szerkesztette 1970-1984 között a Hargita Kalendáriumot is. A magyar nyelvű kiadványok egyik szorgalmazója lett.
A kicsengetési kártyák sorsa továbbra sem folytatódott egészen problémamentesen. Vorzsák János, iskolánk egykori diákja - aki 1959-ben végzett volna - mesélte el visszaemlékezésében az ő idejében kiosztott kicsengetési kártyák botrányos történetét. Az egész akció ballagás előtt következett be, amikor az akkori hatalom Jánost és iskolatársait mint az 1956-os magyar forradalom „bérenceit” letartóztatta. A kiváltó ok, amire jobban felfigyeltek, Sántha Imre körül forgott, aki 1959 tavaszán hazulról szerelmi bánatában elbujdosott, de csak Sepsiszentgyörgyig jutott el. Csiszér Lajos (1950 és 1990 között iskolánk matematikatanára, egykori igazgatója) feltárja, hogy Sántha Imre szülei megtalálták gyerekük levelét, amelyet az egyik lányhoz (Hemmer Ibolyához) írt. A levelet a rendőrségre vitték, s a titkosszolgálat emberei házkutatást végeztek az otthonukban. Sántha Imre verseket írt meg egy önéletrajzi regényt, amely az akkori titkosszolgálat (Securitate) kezébe került, és amelyből államellenes szervezkedést bogoztak ki. Ürügy kellett egy tisztogatásra a gimnázium falain belül is, és ez az alkalom számukra kitűnőnek bizonyult. Mivel Sántha Imre osztálytársai és egyes tanárai szép számmal szerepeltek bennük, az írásokból „kiolvasták” az 1956-os forradalom gondolatait. A megemlített diákokat sorban kezdték behívatni a milíciára (az akkori rendőrségre). Egyeseket teljesen ártatlanul elítéltek. A vádak között olyan is szerepelt, hogy egy esküvőn Puskás Attila tanár úr tanártársaival fekete szalagot tűzött ki, miközben elénekelték a Székely himnuszt. Az koncepciós per alatt a gimnázium tanárait és diákjait - a szokásos forgatókönyv szerint, ahogy ilyen esetben szokták - megfélemlítették. A kicsengetési bankett is elmaradt. Ennek ellenére a diákok nem nagyon ijedtek meg a kialakult helyzettől, viszont az akkorra kiosztott kicsengetési kártyák sorsa megpecsételődött. Megparancsolták elégetésüket, hiszen a hatalom ellenségeinek neveivel voltak tele. A diákok és a tanárok felsőbb utasítást követve többnyire beszolgáltatták a kártyákat, majd a kijelölt napon a diákok a tanárok vezetésével máglyát raktak belőlük az iskola hátsó udvarán. Ez a nyilvános égetés rányomta pecsétjét a következő gimnáziumi évekre. Vorzsák János tudomása szerint egyedül neki maradt 200 darab kártyája, amelyeket később, a tízéves találkozójukon szétosztott.
Domokos (Márton) Bella a Kicsengetési kártyák tűzhalála című visszaemlékezésében ír azokról a négybe tűrt kártyákról, amelyekből középkori módon az iskolán belüli túlbuzgó pártemberek és a megfélemlített tanárok máglyát raktak. Ennek előzménye egy letartóztatás-sorozat volt. Sántha Imrét az órákról kihívogatott osztálytársak sora követte: Vorzsák János, Zsók László, Szőcs László. Az ügy egyszerűen folyt le. A letartóztatott Kovács Gyula helyett Palczer Károly szólt az osztálynak, hogy igazgatói utasításra a szét nem osztogatott kártyákat haladéktalanul be kell szolgáltatni. Másnap a három végzős osztály 96 tanulója egy nagy rakásba hordta össze a kártyákat, és végignézték elégetésüket. Mindez a négy osztálytárs, osztályfőnökük, Palczer Károly, Lőrinczy János tanár és Bereczk Lajos igazgató neve miatt történt. A sors fintora, hogy Lőrinczy János magyar szakos tanár úr Horváth Imre A víz a tűzhöz című verséből keresett idézetet a kártyára:
„Áradunk! S mint a nagy folyók hulláma,
szavunk kiönt és mindent átitat -
bár a békét minden cseppünk kívánja,
jaj a világ gyújtóinak!”
A tablót nem perzselték fel, levitték a pincébe. A 40 éves találkozón a Márton Áron Gimnázium vezetősége kinyomtatta az elégetett kicsengetési kártyák mását. Csak 35 esztendő után derült ki a titok, hogy Domokos Bella osztálytársaiból többen eltettek egy-egy példányt. Ő maga egyetlen egyet féltve őrizgetett, igazából egyik rokonának akarta elküldeni, de sohasem tette meg.
A kártyák több évtizedes átalakulása
Alakra és formára is a régi gimnáziumunkban szétosztogatott kicsengetési kártyák inkább kártya alakúak, mint a mostaniak. Méretüket nézve sokkal kisebbek és díszítésüket tekintve sokkal szerényebbek. Ezt okozhatta az pénz meg a politika.
A kártya „dizájnja”
A második világháborút követően a kicsengetési kártyák szerényebbek voltak, mint azelőtt. Előlapján az iskola neve volt meg egy kis hely a kihagyva címzettnek pontozott aláhúzással, a második oldalon egy idézet, a harmadikon a tanári kar névsora díszelgett. A hátoldala üres volt.
1954-ben a kártyák egy kissé újabb formát kaptak. Az osztályok külön oldalakon szerepeltek két idézettel. Egy esztendő kivételével (1955) így ment 1957-ig, amikor a kártya hátoldalára került a gimnázium fényképe. Ebben jelent meg az először a végzős diák kis beragasztott fényképe.
Az 1960-as évek elején az osztályok száma háromra duzzadt. Ekkor már a kártyákon a névsorokon kívül minden le volt fordítva román nyelvre. Az osztályok Folyamatosan növekvő száma 1970-re elérte a hetet. Megszülettek már a román tagozatok. Közben az esti tagozatosok is készítettek külön kártyát. Az övék előlapjára egy könyvillusztráció került. A variálások során a gimnázium fényképe vagy rajza és más illusztrációk folytonosan más-más oldalakon jelentek meg, akár a diákok fényképének kihagyott hely is. A hetvenes évekbeli kicsengetési kártyák egy részének csak az előlapját fordították le románra.
1975-től kezdődően a rendszerváltás elejéig ízléses grafikák díszítették a kártyák hátoldalát úgy, hogy minél kevesebb hely maradjon a saját idézetekre. Az 1977-ben megjelent grafika az iskoláról más-más formát öltve végigkísérte az utána következő kártyák zömét egészen az 1990-es évek elejéig. Két esztendeig, 1988-ban és 1989-ben a kártyák nem jelenhettek meg. A házi készítésű kártyákra az idézetek mindenkinek a saját belátása szerint kerültek fel. 1990-ben a kártyák még kétnyelvűek voltak, még nem volt magyar tannyelvű az iskola ebben az esztendőben.
1991-től újból csak magyar nyelven jelentek meg a kicsengetési kártyák. 1995-től kezdődően egy évfolyamon több kártya is született (de inkább a 2000-2010. közötti tanévekre volt jellemző). Sőt volt olyan év is, amikor egy osztály külön is készített kártyát (inkább az 1990-2000. közötti esztendőkben fordult elő), valószínűleg azért, mert az akkori kilenc-tíz végzős osztály névsora (estisekkel még több) túl nagy terjedelmet tett volna ki.
A 2000-es esztendőtől a technika előrehaladtával a kártyák minősége javult, és egyre színesebbek lettek. 2004 után sokkal több grafika és fotó díszítette minden egyes oldalát. 1995-től kezdve a kártya előlapján vagy hátulján többnyire megjelenik iskolánk névadójának, Márton Áron püspöknek az arcképe.
Az idők folyamán az iskoláról készült teljes vagy részleges grafikák és fotók az összes kinyomtatott kártyát összekapcsolják, fontosabb maga az épület, az intézmény helye, ahol a diákok tanáraiktól magukhoz veszik a szellemi táplálékot.
A kártyákon található idézetek
Az idézetek hűen követték a kor szellemét. A diákok, hogy kifejezzék, amit ők akartak láttatni magukból, kézzel írtak a kártyákra egyéni választásuk szerinti idézeteket. Íme néhány példa:
* 1953-1954
„A valóságos életnél, a gyakorlatnál kezdődik az igazi, a pozitív tudomány.” Balló Béla XI. A
* 1954-1955
„Bennünk a jó Isten lakik.
Erőnk, Urunk, vezérünk,
Kemény, acélos tisztaság
Tüzében ég a vérünk” Antal Zoltán
* 1975-1976
Két Ceauşescu-idézet közé beékelve:
„Élni a hó alatt is lehet jó,
de csattogó szélben érdemesebb” - Farkas Árpádtól idézte Császár Éva IV. A
1940-től egyetlen nyomtatott idézet volt a kártyán, mivel egy osztály végzett, de nem az osztálynévsor mellett. 1945-1950 között legtöbbször nem volt az osztályoknak külön idézetük, és a közös idézet nem arról szólt, amiről igazán kellett volna szólnia.
* 1949-1950
„Győzelemre segítjük a békéért vívott döntő harcot, - a Román Munkáspárt vezetésével - megacélozzuk akaratunkat és jellemünket, pontosan meghatározzuk helyünket a szocializmus építésében, tökéletesítsük magunkat abban, amit élethivatásunknak választottunk” (szerző nélkül)
* 1952-1953
„A jövendő ragyog általunk,
Nem hunyhatunk ki,
Mi a fény vagyunk” Vera Juber
* 1954-1955
„Robogj föl Láznak ifjú serege,
Villogj tekintet, világbíró kardunk,
Künn a mezőkön harsog a Tavasz,
Harsogó Tavasz, kísérd el harcunk.” Ady Endre
* 1955-1956
„Előre csak előre,
Nagy messze még a cél;
Tovább, tovább mindegyre
Gyorsan, miként a szél” Petőfi Sándor
1954-ben és 1956-ban már két idézet szerepelt, szintén nem az osztályok névsora mellett.
* 1953-1954
„Országunk ifjai a legmerészebb álmaikat is megengedhetik maguknak, és biztosak lehetnek benne, hogy meg is tudják valósítani őket.” Gh. Gheorghiu-Dej
„Dús örömök virágos mezején,
Bátran és büszkén haladunk tovább,
Irány a holnap, irány a jövő,
Hol a béke drága napja ragyog reánk.” A. Fagyejev
1957-ben újból csak egy idézetet írtak a kártyára.
„Őrzők, vigyázzatok a strázsán,
Az élet él és élni akar”. Ady
Az 1963-as kártya három osztállyal is egy idézetet kapott, amelyet elsőként románul, majd magyarul írtak ki. Ez a forma a hét osztály beköszöntével is megmaradt.
* 1962-1963
„...Ifjúságunk arra van hivatva, hogy nagy tetteket vigyen véghez, energiáját és tehetségét önzetlenül a haza virágzásának, a nép jólétének és boldogságának szolgálatába állítsa…”
(Gh. Gheorghiu-Dej elvtárs beszédéből a KISZ megalakulásának 40. évfordulóján.)
* 1966-1967
„Országunk ifjúsága előtt megnyílt minden út a tudomány és kultúra legmagasabb csúcsai felé.”
Nicolae Ceauşescu: Beszéd az RDESZ konferenciáján, 1967.
1970-ben megjelent már egy román és egy magyar idézet, és ez az eljárás időnként felbukkant.
* 1969-1970
Egy román idézet Victor Eftimiutól és egy magyar:
„Dolgozni csak pontosan, szépen,
ahogy a csillag megy az égen,
úgy érdemes.” József Attila
Az idézetek osztályonkénti választása 1972 után vált szokássá. Természetesen ekkor sem maradt el a diákok számára oktató jelleggel kiválasztott, a kor szellemét meghatározó, okoskodó főidézet a kommunista párt bölcs vezetőjétől (de az 1972-1973-as tanévből valami csoda folytán kimaradt).
* 1972-1973
Osztályok idézeteiből:
IV. A
„Mit reád bíztak, végezd becsülettel.
Mert cél s teher is egyként kötelesség,
óvd bár az ember üdvét, védjed hazája testét.” Tudor Arghezi
IV. B
„Egyetlen parancs van,
a többi csak tanács,
igyekezz úgy érezni, gondolkodni,
cselekedni, hogy mindennek javára legyél”. Weöres Sándor
IV. E
„Legnagyobb cél pedig itt e földi létben
Ember lenni mindig, minden körülményben.” Arany János
Az esti tagozatosok kártyáin is ugyanúgy szerepeltek idézetek. 1981-től a párt nagy emberétől származón kívül csak két idézetet tartalmaztak, ezúttal már nem fordítást, ugyanazon az oldalon egy román nyelvű felül és egy magyar nyelvű közvetlen alatta.
*1982-1983
Közös idézet:
„Merre sodor
az idő? Eljutok oda, ahol
az anyag létformája a mosoly?” Szilágyi Domokos
* 1986-1987
„Vessetek latba mindent, kedves fiatal barátaim, hogy rászolgáljatok az irántatok való bizalomra, s a haza fejlesztése követelményeinek, a kommunizmus romániai győzelme követelményeinek a magaslatán legyetek!” Nicolae Ceauşescu
1988-1989 között hivatalosan megjelentett kártyák hiányában idézetek sem voltak.
1990-ben a még itt tanult román nyelvű diákoknak román idézet is volt, de ez már nem a kommunista vívmányokról szólt.
* 1989-1990
XII. E
„Csak akkor születtek nagy dolgok,
Ha bátrak voltak, akik mertek…” Ady Endre
XII. A és XII. E
„Fiecare secundă are în ea o uşă deschisă spre împlinire” Nichita Stănescu
1991-től napjainkig újból egységesen magyarul vannak az idézetek, és minden egyes osztály külön idézettel jelentkezik.
* 1990-1991
XII. C
„Úgy élj, hogy a lelked is test legyen,
melyen színeket ver vissza a nap.
Foglalj magadnak tért a levegőből,
határozott helyet az ég alatt.” Babits Mihály
Egyes osztályok néha két, sőt három idézetet is írt:
* 1994-1995
XII. A
„A mi szarvunk az ajtón már be nem térhet.” Cantata Profana
„Ezért tanultam járni, ezekért a
Kései, keserű léptekért.” Pilinszky János
Mint a fentiekből is kiderül, a kommunista korszakban az idézetek kiválasztásánál a többértelműségre törekedtek, kódoltan fejeztek ki olyasmit, amit közvetlenül nem nem mondhattak ki. Ez másképpen dolgoztatta meg az agyat, mint a mai választás, amikor nincs politikai korlátozás.
* 1974-1975
IV. E
„Most kerül dűlőre,
érdemesek vagyunk-e életre s jövőre” Ady Endre
* 1977-1978
XII. - matematika-fizika osztály
„Azért vagyunk a világon, hogy valahol otthon legyünk benne.” Tamási Áron
* 1979-1980
XII. E
„Az ember akkor ember, ha az összes választási lehetőségei közül a legnehezebbet választja”. Bolyai János
Az 1990-es idézetekben érezhető volt egyfajta eufória, szabadság, a nehéz időktől való szabadulás öröme. Ettől az esztendőtől kezdődően gyakran előfordul, hogy dalszövegekből válogatnak a diákok. Beugrottak a rock-pop együttesek énekeinek sorai is:
* 2002-2003
XII. E
„Valaki mondja meg, ki hova ér el,
Milyen az íze az élet vizének.
Valaki mondja meg, a hosszú évek
Miért tűnnek úgy, mint egy pillanat,
Valaki mondja meg, mi az, hogy elmúlt,
Valaki mondja meg hol maradt” LGT
* 2004-2005
XII. C
„Összezárt, hogy kívül voltunk mindenen.
Különböztünk, de mindig egyformán.
Nem értettük, mi van,
És nem tudtuk, hogyan,
De összetartoztunk mindannyian.” Korál
A rendszerváltásnak nem volt kimondottan újító hatása (1990-1995), mert az osztályok zöme többnyire megmaradt a klasszikus idézeteknél. Aztán évek előrehaladtával folyamatosan jelentek meg a megszokottaktól eltérő idézetek.
Az idők folyamán inkább magyar, azon belül is főként erdélyi költőktől és íróktól idéztek. Igaz, a magyar tannyelvű osztályokból is illett egy román költőt, írót, bölcselkedőt beszúrni a többiek közé.
Az 1995 utáni idézetek minden esztendőben megjelentek a Maturandusok (Kolozsvár) című kiadványban. Az erdélyi magyar érettségizők első évkönyvében szerepel az erdélyi magyar iskolák diákjainak névsora, osztályfőnökük és igazgatóik neve idézettel együtt. A kötet az erdélyi magyar iskolák összesített kicsengetési kártyájának felel meg, amelyből hiányzik a tanárok, a segédpedagógusok és a kisegítő személyzet névsora.
Manapság a kicsengetési kártyák virágkorukat élik, és úgy néz ki, hogy a közeljövőben sem fog változni a szerepük: jelzik a búcsúzást egy lezárult életszakasztól, értesítik erről a barátokat, ismerősöket, rokonokat, megerősítik a baráti és rokoni összetartozást, illetve gyakorlati szerepük is van mint meghívónak a ballagási ünnepségre - és van, ahol a ballagási ebédre is.
* * *
A cikk megírásához a kártyák egy részét az iskola múzeumából kaptam kölcsön. Köszönet illeti Bara Bélát az értékes információkért, Gál Bencét, hogy édesanyja, Gál Klára egykori fizika-kémia tanárnő kicsengetési kártya- és meghívógyűjteményét az iskolánknak adományozta, valamint erdélyi könyvtáros kollégáimat az e témában nyújtott segítségért.
Könyvészet
* Albert Antal: Nyílt levél a csíkszeredai Katolikus Főgimnázium diákjaihoz, Romániai Magyar Szó, 1948. június 18, péntek
* Antal Imre: „Tisztesség adassék”. Lapok a csíkszeredai Római Katolikus Főgimnázium történetéből, Pallas-Akadémia Könyvkiadó, Csíkszereda, 1994, 96.
* Asztalos Lajos: Helyneveink kialakulása, változása, megváltoztatása (2. rész), Erdélyi Gyopár, 2007/6, Kolozsvár
* A csíkszeredai Márton Áron Gimnázium Évkönyve a 2005-2006. tanévről, szerk.: Borsodi L. László - Kristó Boróka, közreadja: az igazgatóság, Csíkszereda, 2006, 25-31., 42-47.
* Fodor Sándor (S.): Kicsengetésekről, Népújság, 2004. június 8, kedd, Marosvásárhely
* Domokos (Márton) Bella: Kicsengetési kártyák tűzhalála, in: Közös nevezőnk. Mozaikkockák egy iskola életéből 1945-1990, szerk.: Váli Éva, 2005, Csíkszereda, 310-313.
* Sütő András: Amiről nem lehet hallgatni (Levél Vincze Jánoshoz, a Magyar Nemzetiségű Dolgozók Országos Tanácsa alelnökéhez), Erdélyi Figyelő, 1989/1-2., Marosvásárhely
* jelesnapok.oszk.hu/prod/unnep/ballagas