Az olvasás kaput nyit új világokba. Igen, s akkor, ha megnyílik a kapu, jómagam hol vagyok? Nagyon egyszerű: a világ végén. Pontosítok. Azért mert kizárok magamból szinte mindent, s egy pöttyöt sem érdekelve fizikai környezetemmel, eltávolodom attól, s ha megkapó az írás, akkor rögtön átnyergelek oda, arra a helyszínre. Úgy is mondhatnánk valahol ég és föld között lebegek.
Ilyenkor, teljes valómban megszokott környezetemben dekkolók, ami megnyugtató, de ugyanakkor a lélekben máshol járok. E nagyszerű utazás lehetővé teszi, hogy ott lehetek a világ végén és szemlélhetek-felfedezhetek olyan régiókat a böngészés által, amelyet valaki valamikor papírra vetett. Ha az olvasmány igazi csemegeként hat rám, akkor megérte részt venni abban a kalandban.
*
A XXI. Bolyai Nyári Akadémia az idén a könyvtárosok előtt is kitárta kapuját. A Kájoni János Megyei Könyvtár előadóterme adott otthont ennek a szűk egyhetes, mozgalmas továbbképzőnek, tapasztalatcserének. Voltak érdekes meglátások. Ebből az újdonságokból, újszerű élményekből minden egyes résztvevő vihetett haza a tarsolyában olyan terveket, ötleteket, gondolatokat, amelyeket a közeljövőben megvalósíthat. Számomra az egyik ilyen ötletterv az olvasásról szólt. Először csoportokban beszéltünk kedvenc, hasznos, szerethető és nem állhatom könyveinkről, majd később a helybéli könyvtár állományából választottunk ki egy-egy olyan művet, amelyet még sohasem olvastunk. Hosszú keresgélés után Lénárd Sándor: Völgy a világ végén önéletrajzi ihletésű könyvére bukkantam. Már rég el akartam olvasni, de valahogy nem jött össze. Itt a továbbképzőn megvolt a lehetőség, hogy az első másfél oldalt elböngésszem, s beszéljek arról a pár perces élményről, amelyet e néhány sor adott. Majd azzal folytatódott, vagy tíz kerek oldallal többet olvasva kellett elmesélni az újabb benyomást. Nevezetesen arról, hogy az a kép maradt-e meg a folytatásban a könyvről, amit eleinte gondoltunk. Nekem határozottan igen, s elmondható, hogy valamivel több is. Az utolsó hozzánk intézett kérdés pedig az volt, elfogjuk-e olvasni a közeljövőben, a már más élménybeszámolójának küszöbén figyelőzve az általunk kiválasztott művet. Arra is föltétlen igent bólintottam. Végeredményben ez a jól megszervezett "kis kaland" vezetett Lénárd Sándor a "kényszervilágjáró és otthonszerző-teremtő" könyvének elolvasására.
*
Lénárd Sándor élete csupa kaland és fordulat, néha a sűrű események végett az élettörténetének fonala alig nyomon követhető. Ha az ember nem vigyáz, megtörténhet, hogy eltéved benne.
Azt hiszem zsidó származása végett pecsételődött meg sorsa családjával együtt, amely egy idő után a folytonos menekülésben, bujkálásban torkollott. Német és magyar mellett latinul, angolul és olaszul is publikálta gondolatait, műveit. Szeretett írni, fordítani, de a zenében is jártas volt. Tizenhárom nyelven beszélt. Műfordítóként egyik remekbe sikerült alkotása a Micimackó latin fordítása volt. Költői és írói tevékenysége is számottevő, de mégis életét orvosi munkássága határozta meg. 1952 számára az a fordulópont, amikor végleg búcsút int az öreg kontinensnek és Brazíliában, a Donna Irma völgyében talál új otthonra, ott is hagyja el ezt a világot, mint patikus és orvos 1972 áprilisában.
A Völgy a világ végén regényének első másfél oldala egy kis közösség életét elevenített meg. E közösség mindennapjai néhol ismerős, de ugyanakkor helyi szokásokkal tűzdelve mégis más. A folytatásban több dologra fény derül, s így egészítődik ki az első pár oldal után ismert kép. Az összhatás ugyanaz marad, csak a cselekmény tisztul ki egyre jobban, mint a fellettünk elterülő kék égbolt.
Habár zömében európaiak lakják a vidéket (főleg németek), az őslakósok, meg a négerek jenléte mássá teszik az általa is megszokott természetet, és az ottani életet. A hely szelleme új legendákat fabrikál elő a semmiből. Igazi varázsmisztikumba burkolva keresztezik magukat e vidék lakói. A bennszülöttek és a telepesek elszórva legendáikat folyton folyvást serkentik az új helyi csodák létrejöttét. Az őslakosok és a telepesek legendái közötti történetekben ott lebeg "hősünknek" saját gondolata és élete, ami hol nyilvánvaló, hol sejtetett. Eme isten háta mögötti világban az élet dolgai emberi egyszerűséggel elevenednek meg, amelyben az értékek a megszokott európaiashoz képest más lelkületet és más teret kapnak az idő forgatagában. Mindebből a honvágy a legerősebb, ami lépten-nyomon kísért, belemászik gondolatainkba.
Jól kivehető az európai történések milliónyi színfoltjának tálalása, amelynek megnyilvánulása szinte eltörpül ebben az új világban. Mindezt a változást ő maga is megéli. Az ottani emberek szeretete mégis túl segíti az idegenségen és honvágyérzeten.
Lénárd Sándor tevékenységében kiegészítőként szerepelnek az írás-olvasás és levelezés foglalatossága, a zene és a kertészet. Hányattatott életében az egyensúly ekképp, mégis talál táptalajra. Részben eme állapotnak köszönhette bölcsességét polihisztorunk, mert ne feledjük, ő a miénk is.
*
Hogy milyen tanulságokat és benyomásokat adott a könyv. Gondolatai mélyen megérintettek, elgondolkoztattak.
Az írásról és annak emlékezetéről azt írja, hogy arra vagyunk ítélve, csak az tudjuk megismerni saját tapasztalatinkon kívül, ami meg van írva. S ezek az írások arra vannak ítélve, hogy töredékét képezzék mindannak az élménybeszámolóknak, amik annak a személynek az univerzumát tárja elénk, aki papírra vetette. Még akkor is, ha az illető annak komoly tökéletesítésére tett kísérletet. Ennek ellenére úgy éreztem, hogy sikerült az időtlen valóság titkos kincses ládájában turkálnom.
A történetbéli közeli őserdő hatása, meg a magára utalt két kezével dolgozó ember a sajátos településrendszerében eggyé válik az őt körülölelő természettel. Hiába, hogy a családok mérföldnyire laknak egymástól, érezni lehet a hely szellemét az élet pezsgő zamatát. Egy kicsit hasonlít az itthoni letűnt tanyasi világhoz is, ami magával hozta az igazi szabadság hangulatát. Imigyen ott az emberek kevésbé zavarták egymást, nem voltak részesei a szomszéd mindennapos életének, s mégis érezték összetartozásukat. Ahogy az őserdőt is, amely hajlékot biztosít megannyi élőlénynek, többek között az embernek is.
Hogy milyen ez a világ Lénárd Sándor szemével? Titokzatos, ugyanakkor érdekes, ahol a fennmaradás a mindennapi élet nem tudja megoldani az újonnan letelepedettek problémáit egy életen át sem. Azért megmaradnak az álmok. És mégis mi az, ami élteti egy ilyen idegen helyt, az embert? Talán az a nagy tér, úgy a kertekben gyönyörű virágaikkal, mint a házakban, ahol hiányoznak a könyvek, vagy csak elvétve vannak imitt-amott belőlük egy-kettő. Itt a biblia is ritkaságok közé sorolható.
Az ott lakók nem szívesen fogadnak vendégeket, attól eltekintve, hogy sosincs lakat a házukon. Az idegenek kint az udvaron egyeztethetnek. Sokgyerekes családoktól zajos a környék, ahol nincs válás, de szökés, szöktetés annál inkább. A saját felállított egyéni és helyi törvények sokszor felülírják az állam törvényeit, amit természetesen be is tartanak. Viszont ennek a világnak akkor még tolvajai sem voltak. Az emberek teljes nyugalomba töltötték hétköznapjaikat. Szerették, s ahogy informálódtam, szeretik is az életet teljességében megélni.
A telepesek közt a magyarok is vannak. Igyekeznek beilleszkedni az ottani forgatagba, ahol az emberek habár a hajdani rangjukat el is vesztették, de kasztjukat nem tudták levetkőzni. Azzal kérkednek.
Bevallom az az érzésem támadt, mintha Donna Irmában megállt volna az idő. Mintha egy földi paradicsom lenne. Ezt az állapotot azzal fokozta a szerző, hogy beszél a föld bőségéről. Annak idején, ha valamit elültetett az ember a szűzföldbe, gyönyörűen kifejlődött, s olyan finomat, zamatosat nem evett. Semmi sem termett azóta annyira tisztán. Elég volt az éppen megevett gyümölcs magját kiköpni bárhol, mert rögtön táptalajra találva kihajtott az.
Az otthonteremtés számára, a honvágy dacára kettős irányt vált. Az egyik marad a jó öreg kontinens, a másik, pedig Donna Irma házai, meg környéke. Az őslakoktól "lopott" bölcsesség valósággal megbabonázta. Ez a törzs egyáltalán nem jegyzett fel az utókor számára semmit. Miért is tette volna, ha úgyis minden örök. Sőt volt, aki bölcsészdoktor létére az őserdőbe menekülve találta meg önmagát, mert elege lett az emberiségből. Ezért is van az, hogy érintetlen természet egyfajta örökkévalónak látszik, amit már a telepesek kevésbé tisztelnek. Nyesik-vágják a fákat, de eszükbe se jut újat ültetni helyettük. Pedig ez az akkori viszonylagosan érintetlen világ kiált vissza az úgynevezett civilizációnkra, kultúrára, megfogalmazva azt, hogy az emberiségnek több tízezer évre (talán százezer) nem volt szüksége az emlékezet megőrzésére. Akkoriban mégis tudta tisztelni és szeretni az anyatermészetet. Ahogy kitalálták a betűvetést és letették a gondolkodás alapjait minden megváltozott. A könyvek, pedig arról az időről szólnak, amikor minderre nem volt szükséges, vagyis egy letűnt világ ragyogó aranykoráról. Ezért sokan, akik olvasnak, elveszítik képességüket, hogy lássanak is valamit az őket körülölelő világról.
*
Ez a paradoxon sarkallt arra, hogy véleményemmel bővítsem mindazt, amit tapasztaltam a történet elolvasása közben. Nekünk igenis szükségünk van a régi aranykori állapotot felidéző olvasmányokra, azért, hogy a meglévőt, olyan vagy legalábbis hasonló szintre tudjuk juttatni, igaz nem ugyanúgy, de ugyanolyanszerűen, másként. Egy helyhez kötött világvége fogalma, bármennyire is annak tűnik, lehet éppen a közepe is. A döntés, a gondolatformálás rajtunk múlik, hogy mit mivé változtatunk. Hogyha képesek vagyunk a varázslatra, akkor okuljunk is elődeink hibáiból. Ahogy a szerző is megjegyezte, hogy legtöbben a gyerekkor emlékezetét teszik feledhetetlenné, pedig felnőttkorban is vannak hasonló élmények, mint például nála az éhezés. Éppen ezért kell, hogy legyen bennünk egy mozgatórugó, amely a szép emlékek mellett dönt, és a kellemetlenből tanulva újat teremt, a meglévő adottságok és körülmények között.
*
A továbbképző eme foglalkozása vége egy reklámmal párosult, aminek lényege a könyv népszerűsítése volt. Tizenöt oldalnyi olvasás után ez fogalmazódott meg bennem:
Ha kalandnál többre vágysz, és szeretnél utazni olyan helyeken, ami számodra ismerős és mégsem az, akkor Lénárd Sándor könyvét a Völgy a világ végént olvasd el!
Kitörsz az általad ismert környezetedből, s mégis az ismeretlennel egyé válsz...
Ajánlom mindazoknak, akik többet szeretnének megtudni másokról, önmagukról.
*
A kötet böngészése után maradhat továbbra is reklám. Azt hiszem, meghozta várt gyümölcsét. Ez a tevékenység arra sarkallt, hogy hasonló eszközökkel tegyem kíváncsivá olvasóimat. Utóirat Valakinek elmeséltem élményemet eme olvasmányomról. Rögtön felkeltettem benne az érdeklődést. Azt mondta, hamarosan nekilát elolvasni...
Borbé Levente
2013 augusztusa