Történeti áttekintő
A Gimnáziumi tanításról szóló ismereteink visszanyúlnak a XVI. századra. Tankönyvhiány akkor is volt, sőt a beszerzés nagyobb gondot jelentett, mint manapság. A tankönyvek problémájának megoldása a gimnázium korai életében Kájoni János 1676-ban alapított nyomdájához kötődik. A helyi elöljárók segítségének köszönhetően a gimnázium vezetőségének felkérésére tankönyveket és az oktatáshoz szükséges könyveket is nyomtatnak a tanulók számára a csíksomlyói nyomdában. Itt Csíkban már akkoriban megengedték, hogy szegényebb sorban élő gyerekeknek egy esztendőre tankönyvet kölcsönözzenek.
Hogy mit tanultak azokban az esztendőkben? A hajdani osztályok megnevezése is tájékoztat ebből a szempontból.
1698-ban grammatica (nyelvtan) és syntaxis (mondattan) osztályok voltak.
1710-ben retorikával (szónoklattannal) és poézissel (költészettel) egészült ki a gimnáziumi tanítás. A szegénység miatt a két utóbbi huzamosabb ideig megszűnt.
1750-ben, annak dacára, hogy a nyomda közelségében volt az iskola, a legszükségesebb tankönyveket sem kapták meg a tanárok, a tanulók.
1770-ben A Mária Társulat pénzén sikerült tankönyveket és az oktatáshoz szükséges könyveket vásárolni. A diákoknak kiadott példányokat rongálás esetén meg kellett fizetni.
Az 1773-as esztendő változást hozott a tankönyvek világában is. Mária Terézia az évi április 18-i rendeletében kijelentette, hogy a bécsi egyetem által használt és kipróbált tankönyvek a megfelelőek birodalomszerte. Ezért eme könyvekből kell tanítani. Az újranyomtatott, vagy kiegészítésre váró tankönyvek egy részét Kolozsvárott adták ki.
1774. augusztus 30-án, szintén Mária Terézia rendelete (12. pontja) kimondja, hogy a ferenceseknek is ugyanazokból a tankönyvekből kell tanítaniuk, mint országszerte a többi gimnáziumban.
A Mária Terézia által kibocsátott Ratio Educationis 1777-es rendelete, amely az Osztrák Birodalom oktatásügyét szabályozta, 3 év latinra vagy grammaticára, 2 éves gimnáziumra vagy humaniórákra, és 2 éves líceumra vagy filozófiára taglalta az akkori iskolarendszert, amelyet egy órarenddel toldott meg. Ezen órarend betartását országszerte megkövetelte. A rendelet előtt az egyház belügye volt az oktatás. Csíksomlyón az első tanterv megjelenéséig a tanárok saját belátásuk szerint tanítottak. A tanárok az elméletet igyekeztek összehangolni a gyakorlattal. A rendelet után mindez megváltozott. Más szempontok érvényesültek, amelyeket haladéktalanul be kellett tartani. Ugyancsak Mária Terézia idején a német nyelv érvényesítése került előtérbe. A német nyelvű órák száma megnőtt. Sőt, az 1786-os rendelet szerint, aki a német nyelvet három esztendő után nem tanulta meg, elbocsátották az iskolából.
Az 1790-es esztendőben II. József rendelete alapján Bándi Ferenc gimnáziumi igazgatót is utasítják, hogy az iskolában a kötelező tantervet vegyék figyelembe, és aszerint tanítsanak. A tanároknak pedig kötelessége beszerezni az érvényben lévő tankönyveket.
1791. március 26-i guberniumi rendelet értelmében II. Leopold 50 arany forintot adott Cserei József nagyszebeni tanárnak néhány fontos könyv megszerkesztésére, amelyeket a csíksomlyói gimnázium is be tudott szerezni.
1796-ban Ladó Károly igazgató egy könyvjegyzéket készített azokról a könyvekről, amelyek szükségesek a humán osztályban tanításhoz. A könyvek nagy részét Budán nyomtatták. Itt megemlíti Cicero, Vergilius, Ovidius, Horatius műveit, továbbá a latin és görög szótárakat, valamint a római mitológiát. Más hiányok történelemből, glóbuszokból (földgömb), földabroszokból (térképekből) mutatkoztak.
II. József 1806-os tanügyi reformja után a középiskolákban három fokozatot vezettek be. Eleinte Csíksomlyón a 4 évig tartó kis gimnázium vagyis grammatika és a két évig tartó nagy gimnázium működött. A 2 éves bölcsészeti kurzus egy ideig elmaradt. E változásnak tulajdonítható az is, hogy az elemi oktatás a gimnáziumok felügyeletébe került.
Az 1830-as rendelet alapján a csíksomlyói kolostorban nyomtatott tankönyvek és más könyvek cenzúrázására (hogy miből taníthatnak) Sándor Mihály főkirálybírót nevezték ki. Tehát nem akármiből tanulhatott a felcseperedő ifjúság. A kor igényeihez igazodó műveket nagyon ajánlották mint tantervhez igazodó segédeszközt. Ezekből is kiemelkedtek a püspökség által jóváhagyottak. Az említettek arra sarkallták a tanárokat, hogy kéréssel forduljanak a püspökhöz, hogy biztosítsa számukra azokat a hiányzó műveket, amelyek gördülékennyé teszik a tanítást, s nem utolsósorban a előírt elvárásokhoz igazodnak. Ennek szellemében 1840 márciusában újabb könyvjegyzéket terjesztettek fel a püspök úrhoz, amelyben a hiányzó köteteket kértek: Tacitus, Terentius, Seneca, Martialis, Curtius, Justinus Plinius és Suetonius műveit.
1850. után nagyrészt kialakul az a tanítási rendszer, amely meghatározza az elkövetkezendő évtizedeket. Nagyobb változások a két világháborút követően történnek. Az első az 1920 utáni impériumváltás, amikor Erdély teljes egészében Románia része lesz, és a másik az 1948 utáni kelet-európai kommunista rendszerváltás, amely alól Románia sem kivétel.
A két világháború közötti időszak módosításai talán nem annyira rendszerszerűek. Bekerült a román nyelv és néhány más tantárgy az oktatásba. Viszont 1947 után nagy fordulatot vesz az oktatás, hiszen tilos volt az ideológiailag nem megfelelő tankönyvekből tanítani. Ezért ezek nagy részét kiselejtezték vagy bezúzták. A hajdani diákok elmondása szerint léteztek olyan tantárgyak, amelyeket az új tanterv szerint régi tankönyvekből voltak kénytelenek leadni a tanárok több esztendőn át. Tehát, nemhogy a diákoknak, de nekik sem volt megfelelő tankönyvük, amíg ki nem nyomtatták a politikai rendszeren belül elismert változatokat.
Tantárgyak a XIX. század közepétől
A tantárgyak is két csoportra voltak osztva: rendes tantárgyak és rendkívüli tantárgyak. A rendes tantárgyak jól meghatározott heti óraszámmal és évfolyamonként külön osztályok számára voltak lebontva. A rendkívüli tantárgyak helyzete pedig változott, hol csoportokra, hol alsó és felső tagozatosok számára, hol más szempontokat figyelembe véve bontották le. A gimnázium alsó tagozata az első 4 évet tartalmazta, ami a mostani V-VIII. osztályoknak felel meg. A felső tagozat pedig a mostani IX-XII. osztályokat tartalmazta.
A gimnáziumi értesítők statisztikáiba eleinte belevették azokat könyveket, amelyeket segédeszközként vagy az irodalom esetében házi olvasmányként használtak fel a tanórákon.
Az 1920-as impériumváltás után az évkönyvek nem közlik a tanórák anyagát, csak hogy milyen tantárgyat tanulnak.
A tanulók életkora nagy általánosságban évfolyamonként 4-5 esztendő eltérést is mutatott. A gimnázium elvégzése után legtöbbjük kora nem haladta meg a 21 esztendőt. A nagy korkülönbségnek több oka is volt. Ezek közül a legismertebbek a betegségek, a szegénység és a háború. Még az értesítők statisztikái is igazolják, hogy a tanulók a bajok leküzdése után, egy-két évfolyamot kihagyva visszatértek a gimnázium falai közé tanulni.
Megjegyezendő, hogy tankönyvek még a XIX. században is kis példányszámban álltak a tanulók rendelkezésére. Többségük Pesten – később Budapesten – volt kiadva, de voltak bécsi nyelvkönyvek, kolozsváriak (utóbbiak főleg az Erdélyre vonatkozóak) is. Az első világháború után, leszámítva a második világháború négy esztendős időszakát, nagyjából Romániában kiadott tankönyveket használtak.
Hogy miket tanultak a diákok közel 200 esztendő leforgása alatt, az jobban kivehető a reál tantárgyaknál, mint a humán órák esetében.
Íme a lista:
A hittan keretén belül a katolikus egyház történetét és a Bibliát tanulmányozták. Figyelmet kapott az Isten tíz és az Anyaszentegyház öt parancsolata, valamint az ember rendeltetésének és végcéljának kérdése.
Magyar nyelv – e tárgyból a nyelvre és az olvasásra fektettek nagy hangsúlyt. Továbbá helyet kapott az ékesszólástan, az írásművek elmélete, stilisztika, magyar irodalmi tanulmányok és a magyar irodalomtörténet. 1850-től a következő szerzők jelentek meg a gimnázium 8 esztendős anyagában névsor szerint: Ányos Pál, Apor Péter munkáiból, Arany János, Bajza József, Baróti Szabó Dávid, Bartha Miklós publicista, Balassi Bálint, Batsányi János, Berzsenyi Dániel, Csengery Antal publicisztikai munkái, Csokonai Vitéz Mihály, Eötvös József, Fazekas Mihály, Faludi Ferenc, Fraknói Vilmos történetíró, Fáy András, Garay János, Gárdonyi Géza, Gvadányi József, Gyulai Pál, Heltai Gáspár, Herman Ottó néprajzkutató munkái, Horváth Mihály történeti írásaiból, Ilosvai Selymes Péter, Istvánffy Miklós, Jókai Mór, Jósika Miklós, Katona József, Kazinczy Ferenc, Kármán József, Kemény Zsigmond, Kisfaludy Károly, Kölcsey Ferenc, Kuzsinszky Bálint történetírásai, Mindszenthy Gábor naplójából, Mikes Kelemen, Mikszáth Kálmán, Pauler Gyula, Pázmány Péter egyházi írásai, Pázmándi Horvát Endre, Petőfi Sándor, Rájnis József bölcseleti írásai, Révai Miklós írásaiból,Salamon Ferenc történeti műveiből Szenci Molnár Albert, Széchenyi István művei, Szigligeti Ede, Tompa Mihály, Tóth Ede, Vachott Sándor, Vaszary Kolos történetírásai, Virág Benedek, Vörösmarty Mihály, Zrínyi Miklós. A felsoroltak közül a Fazekastól számított szerzőket csak a XX. századtól tanították.
Latin nyelvből és irodalomból a nyelvtant és olvasást (szemelvények a latin irodalomból) kérték számon. Olvasmányok Titus Liviustól, Vergiliustól, Sallustiustól, Cicerótól, Horatiustól, Tacitustól stb. voltak. Érdekes olvasmányként a római légiók lázadása van kiemelve.
Német nyelvből a nyelvtanra fektettek nagyobb hangsúlyt. A kis olvasmányokon kívül Goethe és Lessing műveivel, valamint Kant filozófiájával is foglalkoztak. Nagyrészt német nyelven kiadott tankönyvek és olvasókönyvek álltak a tanuló ifjúság rendelkezésére.
Görög nyelv: nyelvtan és olvasás. Kiemelten foglalkoztak Homérosz Iliászának és Odüsszeiájának tanulásával, elemzésével. Többek között tanították még Szophoklész Antigonéját, Euripidész Iphigénia Auliszban című művét, valamint Arisztophanész, Platón, Arisztotelész, Hérodotosz és Demosztenész bizonyos műveit.
A görögpótló, görögpótló-magyar tárgyakból V. (a mostani 9. osztálynak megfelelő) osztálytól magyar és görög irodalmi olvasmányokon kívül a görög történelemről, a görög vallásról és művészetről, a görög irodalomtörténetről, vagyis görög művelődéstörténetről tanultak. Továbbra is kiegészítésként olvasták Homérosz Iliászát és Odüsszeiáját, Szophoklész Antigonéját, Euripidész Iphigénia Auliszban művét, Platónt és Arisztotelészt. Mindezt magyar nyelven tanulták. A görögpótló irodalomnál a világirodalom nagyjaiból is tallóztak, például Moličre A tudós nők című vígjátékát, Shakespeare Julius Caesar és Coriolanus című műveit olvasták.
Görögpótló rajz órákat V-VII osztályokban tartottak. Egyik fontos követelmény a szabad kézzel való rajzolás volt. A XX. század elején megjelent évkönyvekben szó van az arab, gót és középkori stílus elsajátításáról, hangsúlyt fektetve a díszítési elemekre. Továbbá foglalkoztak a reneszánsz és a gótika időszakából származó oszlopfők rajzolásával, árnyékolásával, valamint a arcok és maszkok rajzolásával, árnyékolásával gipszminták után. Síkidomok ábrázolása / síkok és testek ábrázolása többféle helyzetben.
Földrajzból az egyetemes földrajz mellett kis földrajztörténetet is tanultak. Külön az alsóbb osztályoknak Erdély és Magyarország földrajzát, a nagyobbaknak általános földrajzot, a kontinensek földrajzát, az Osztrák-Magyar monarchia földrajzát kellett elsajátítaniuk. V. osztályban tanították a mennyiségtani földrajzot, felsőbb osztályokban pedig politikai földrajzot.
Magyarország földrajzi leírása a politikai helyzettől függően változott. Ennek szellemében beszéltek Erdély földrajzáról is. Nagy hangsúlyt fektettek Csíksomlyó és környéke, Csíkszereda és Csíkszék megismertetésére. (Még érettségi tétel is volt, ahol földünk egyenlítője forgási sebességét kellett kiszámítani a Csíksomlyóéval egyetemben. Itt megadták a földrajzi szélességet, a Föld és az egyenlítő sugarát.) Továbbá külön tanulmányozták a kontinensek országainak földrajzát. Külön órákat iktattak be a tájékozódást elősegítő földgömbnek és a térképnek a megismerése számára. Európa gyarmattartó országait a gyarmataikkal együtt tanították.
Történelemből Magyarország történetét a gimnázium alsó osztályaiban tanulták. Az egyetemes történelmet pedig IV osztálytól (a mai 8.-nak megfelelő) kezdték tanulni. Történelemből hangsúlyt kapott Erdély történetének tanítása (V. osztályban). Magyarország történetében ki kellett emelni az Osztrák Birodalom és az Osztrák-Magyar Monarchia szerepét. Európa "fontosabb országait" és a gyarmatbirodalmakkal rendelkező országokat is előkelő helyen tárgyalták.
A matematika tanítása az alsósoknál számtannal kezdődött, amelyhez az évfolyamok előrehaladtával hozzáadódott a mennyiségtan, a mértan, a rajzoló geometria, és kimondottan csak a felsősöknél az algebra. A matematika tantárgyhoz számunkra már távol álló, kissé megkopott elnevezésű tantárgyak is tartoztak. Így például a számolástan, a nézlettan (térmértan), a számítástan, a rajzoló planimetria (síkmértan), a planimetriai elemek, a constructio planimetria, a rajzoló stereometria (térmértan), a logarrendszer és a tizedes törtek megismertetése. Külön foglalkoztak kamatszámítással, az egyszerű hármasszabállyal, valamint az "olasz számítási móddal".
Az írásbeli dolgozatokkal kapcsolatosan érdemes megemlíteni az 1918-as évkönyvben megjelent érettségi tételt, amely azt számíttatja ki, hogy milyen messze van két ágyú, megadva a lövés hangját, helyét és látószögét. Ily módon még a matematika sem független az akkori történelmi helyzettől.
A természettan magába foglalta a mostani természetrajzot, biológiát, kémiát, fizikát, csillagászatot és geológiát (kőzettant és földtant). Többek között ezek a tantárgyak léteztek: a természetrajz elemei, a vegytan elemei, ásvány-, kőzet- és földtan, növénytan, állattan, a vegytan alapvonalai stb. A két világháború között már különálló tantárgyként tanítják a kémiát és a fizikát. A természettanhoz a természetrajz és a mai biológia elnevezés keretén belül szerepelő növénytan, állattan és a későbbi embertan, egészségtan szerepelt.
A bölcsészeti órákon filozófiát, lélektant és logikát tanultak a felsős VII-VIII. osztályos diákok. Az elnevezések itt sem csengenek közismertként. Mint például a philosophiai propedeutika (bevezetés a filozófiába), a gondolkodástan (logika), az érzékek és vágyak tana (lélektan/pszichológia). Érdekes tanult anyagrész: A test és lélek egymásra hatásának eredményei és a képzetek.
A programban lévő rendes tantárgyak között szerepelt még a szépírás és 1921-től kezdődően a román nyelv, a közgazdasági és jogi ismeretek. A XIX. század elejétől a tanítási programban szerepel a szépírás, az első gimnáziumi években tanították. A román nyelvet az 1921-1922-es tanévben vezették be, és a tantárgy nem szűnt meg 1940-1944 között sem, amikor Észak-Erdély visszakerült Magyarországhoz.
Rendkívüli tantárgyként szerepeltek azok a tantárgyak, amelyek időnként módosultak, és az órarend meghosszabbításaként szerepeltek. Ezek voltak mai szemmel nézve a tornászat (torna), az ének-zene, a gyorsírás, az 1900-as évek elejétől a francia nyelv, az egészségtan, a játékok és céllövészet. Az egészségtant az iskola orvosa tanította.
A tornászat, ami a mai testnevelésnek felel meg, még a XIX. században testgyakorlatok néven szerepelt, amelyet heti két csoportra osztva 2-2 órában tartottak meg. Az 1900-as esztendő után számon tartott játék órák is idekapcsolódnak. A pontos leírás szerint futójátékokat, labdajátékokat, szabadjátékokat tartottak kis- és középnagyságú tömött labdákkal. Emellett sor került hadakozási és tréfás játékokra is. Játékdélutánokat 1919-től a tanév rövidsége miatt nem szerveztek. 1906-tól beiktatják a céllövészetet is, amit 1920-ig tanítanak.
Az ének-zenét első források szerint heti négy órában tartották, a gimnázium összes tanulója számára. Külön foglalkoztak az egyházi és külön a világi énekek tanításával. Egy rövid időszakra külön szerepelt a hegedűtanítás. Az 1886-os esztendőben az ének két órában szerepel, amely alól a vidékieket felmentették. 1893-ban külön tartották az éneket, a zenét és a dalkört. Későbbi esztendőkben zenéből kezdő és haladó csoportot hoztak létre. A zeneórák más megnevezéssel szerepeltek a XX. században. Voltak egyházi és műénekek. Az 1900-as évek elején létrehoztak egy zenekart is.
Már a XIX. században tanítottak grafikai rajzot, amely mellé 1909-után beékelődött a művészi rajz. Az utóbbira eleinte 1 koronát kellett fizetni havonta. A későbbi évkönyvekben már nem szerepel a pénzösszeg. A művészi rajzhoz speciális lapot alkalmaztak. A kis szobrászathoz pedig gipszet. Amit el kellett sajátítsanak: a természet ábrázolása, tájképszínezés természet után, csendélet, élő állat és ember utáni vázolás és színezés.
A gyorsírást heti egy órában tanították. A tantárgy kevés alkalommal szerepel, de biztos, hogy minden esztendőben gyakorolták a diákok, vagy legalább egy részük. Külön hangsúlyt fektettek a levelezési gyorsírásra. 1885 után 1906-ban gyorsírászat néven újra szerepel.
A francia nyelv divattantárgyként került be a tantervbe, sokáig mint rendkívüli tantárgy szerepelt, amit aztán a két világháború idején a rendes tantárgyak közé soroltak. 1921 után szorul háttérbe a görög nyelv mint rendkívüli tantárgy, helyét átveszi a román nyelv. Az egészségtan, a nyelvek egy része, a zene és ének lesznek a rendkívüli tantárgyak. Megjelenik a közgazdasági és jogi ismeretek, 1923-1925 között az alkotmánytan, 1926-1929 között az egészségtan, amit a helyi orvos tanított. Egy igen komolyan vett dolgozatot is lejegyeztek az évkönyvbe, amelynek címe: A szeszes italok hatása a testi, szellemi és erkölcsi életre. 1940-1944 között, mikor Észak-Erdély Magyarországhoz kerül, továbbra is tanítanak román nyelvet. Az 1942-es tanévben beteszik a vívást a rendkívüli tantárgyak közé.
Olvasmányok és más feladványok
A XIX században és a XX. század elején az olvasmányoknál az értelmes olvasás és elemzés valamint az olvasmányok tartalmi elemzése került előtérbe. Hogy mit volt fontos elolvasni? Néhány példát sorolnék fel: Arany János: Családi kör, Toldi, Ágnes Asszony, V. László, Szibinyáni Jánk, Török Bálint, Zách Klára, Bor vitéz és Szondi két apródja; Vörösmarty Mihály: Zalán futása, A rabló, Csík Ferke, Szigetvár, Csongor és Tünde, Gondolatok a könyvtárban; Zrínyi Miklós: Szigeti veszedelem; Jósika Miklós: Abafi; Kemény Zsigmond: Zord Idő; Madách Imre: Az ember tragédiája; Mikes Kelemen: Törökországi levelek; Fazekas Mihály: Lúdas Matyi; Csokonai Vitéz Mihály: Dorottya; Tompa Mihály: A madár fiaihoz; Szigligeti Ede: Lilomfi; Kármán József: Fanni hagyományai; Pesti Gábor és Heltai Gáspár meséi. Petőfit műveit külön csak a XX. század húszas éveiben tárgyalja tárgyalja. Addig olyan van, hogy – 1. Párhuzam Petőfi és Arany lírája között, b2. Petőfi költészetének jellemzőbb sajátosságai, vagy 3. Petőfi és az alföld. Petőfi műveiből: A király esküje, Füstbe ment terv, János vitéz költeményei vannak megemlítve). Az előírt szerzők és művek a kor előrehaladtával változnak. Főleg az századforduló után több addig nem tanult író és költő műveit kezdik tanítani.
A XX. században a felsoroltakon kívül Berzsenyi, Petőfi, Tompa Mihály, Jókai Mór, Kemény Zsigmond, Kisfaludy Károly, Fazekas Mihály, Mikes Kelemen műveivel jobban odafigyeltek. A XX. század elején inkább a hazafias és nemzeti szempontból tanúságos töltetű műveket részesítették előnyben. Talán a nemzeti öntudat megerősítése érdekében? Itt kerül jobban képbe Balassi Bálint is. Teljesen friss irodalmi alakok Herczeg Ferenc és Beöthy Zsolt irodalomtörténész. Ady Endre neve csak az 1943-1944-es évkönyvben szerepel.
Az irodalomtanításban hangsúlyt fektettek a versek könyv nélküli megtanulására. Ezt az egyik évkönyvben külön kiemelve tüntetik fel.
Az írásbeli feladványok és az olvasmányok hű képet alkotnak az akkori követelményekről. A kor igen divatos feladványai között szerepeltek a költői és írói jellemrajzok, a művek összehasonlítása, a nő szerepének kiemelése a történelem folyamán, a történelmi személyek kultusza és a történelmi események összehasonlítása, valamint Csík vármegye és Csíksomlyó szerepének fontossága a gimnázium életében.
Jellegzetes címek, feladatok: Gyulai Pál tanulmánya: Vörösmarty mint epikus; Zrínyi – költői jellemrajz; Kölcsey Parainesisének feltüntetése szónoki alakzatok feltüntetésével; Kazinczy befolyása az irodalomra; Ki volt Pázmány és minő hatást gyakorolt a magyar irodalomra; Kemény János önéletírása; Arany és Petőfi barátsága; Csíki Gergely színműíró; Jókai regényeinek jelemzése.
Művek összehasonlítása: Regény és dráma hasonlatossága és különbözősége; A himnusz és az óda közötti hasonlatosság és különbözőség; Párhuzam Arany és Petőfi lírája között; Regényirodalmunk állapota a XIX. században – Jósika, Eötvös, Kemény és Jókai jellemzése; Görgei Árgirusa és Vörösmarty Csongor és Tündéje – összehasonlítás; Ilosvai és Arany Toldija; A francia iskola hatása az irodalmunkra.
A nő történelmi szerepéről: Arany műveiből: Az egri leány, Szilágyi Erzsébet, Rákócziné, Rozgonyiné, Zách Klára; A nő Madách Imre Az ember tragédiája című művében; Az okos leány leírása a népmese alapján.
Történelmi személyek és történelmi események összehasonlítása: Attila Róma alatt – jellemrajz; őseink műveltségi állapota a hunok s vezérek korában; Garay János Hunyad kardja költeménye; Napoleon és Hannibál, Sajó és Mohács – történelmi párhuzam; Régi Magyarok szokása és műveltsége; Szent László és Mátyás király a történelemben és költészetben; Szent László és a kunok; Magyar történelem nagyjai: Nagy Lajos, Hunyadi János és Mátyás király; Attila, az Isten ostora; Ki volt Kőrösi Csoma Sándor?; Széchenyi és Kossuth; Az ókori világ: Egyiptom, Athén, Róma, Jeruzsálem – történeti értekezés; A perzsa háborúk hatása Görögországra; Szókratész filozófiája Platón dialógusaiban; Nagy Károly császár és Szent István király – történeti párhuzam, Szókratész egyénisége. Az említett olvasmányok mind az irodalmi órák témái voltak.
Más történelmi, de irodalmi elemzések is: Arany Szondi két apródja című balladája alapján Szondi György és Ali pasa közötti párhuzam; Szondi György mint drámai hős; A hazafias érzés megnyilatkozása a görög és a magyar lírikusoknál; Jósika Abafija; Etele és Buda jelleme (Arany: Buda halála), V. László Arany balladájában; Szent Imre halála.
Más kultúrtörténeti és helytörténeti témák: Milyen lehetett a pogány kor költészete?; Növényi és ásványi egyedek és kőzetek, amelyek Csík vármegyében és Magyarországon is előfordulnak; A székely népmesék legjellemzőbb sajátosságai; Népköltés hatása irodalmunkra; Egy székely ház leírása külalakját és berendezését tekintve; A Szent Anna-tó eredete; Csík vármegye nevezetességei; Emlékezés gróf Mikó Imre felett; Kirándulás a két Somlyóba – a szülőföld szemléltetése és közelebbi ismertetése; Kirándulás a Somlyó hegyre, s a nap feljövetelének vagy lenyugvásának leírása (1880); Egy csíksomlyói búcsú; Csíksomlyó fontossága tekintettel a Gimnázium történetére.
Más olvasmányok és dolgozatok: Az olimpiai játékok, Japán, A könyvnyomtatás feltalálása, Amerika felfedezése, A rómaiak mindennapi élete, Szükséges volt-e a nyelvújítás?, Hun és magyar mondák ismertetése, A kuruc epika néhány vonása. 1922-ben érettségi tétel: A XIX. század magyar regénye. 1940-1944 közötti időszak érettségi tételeiből: A költők szerepe a XIX. század magyar reformjaiban, A magyar lélek vajúdása Berzsenyitől Adyig (1943-44-es tanév érettségi vizsgálatából.).
A két világháború között több erdélyi lapot továbbítottak a könyvtár részére. Ilyenek: a Helikon, az Új élet, a Magyar kisebbség, Erdélyi fiatalok, a Pásztortűz, az Erdélyi lapok, az Erdélyi Múzeum és a Székelység. Ezek a lapok valamelyest kiegészítették azt a hiányt, ami az erdélyi magyar oktatásban tátongott .
Bibliográfia
Bándi Vazul: A csíksomlyói Római Katolikus Gimnázium története. Csíkszereda, 1896
Boros Fortunát: Csíksomlyó a kegyhely. Pallas-Akadémia, Csíkszereda, 1994
• Csíkszeredai Líceum Monográfiája 1668-1968. Csíkszereda, 1906
Gimnáziumi értesítők:1873-1944 tanévek Csíkszeredai kiadások.
Borbé Levente, könyvtáros